Portale tematyczne – historia i historia książki

Przedstawiamy zbiór serwisów tematycznych dotyczących historii, głównie średniowiecznej i historii książki. Sięgać do tych portali może każdy pasjonata, nie tylko naukowiec.

Mediaevum.de

Portal internetowy poświęcony niemieckiej i łacińskiej literaturze średniowiecznej dla studentów i naukowców. Powstał w 1999 roku. Sponsorowany przez niemieckie wydawnictwo Reclam. Materiały umieszczane na stronie są weryfikowane przez środowisko naukowe i specjalistów informacji.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Strona składa się z dziesięciu głównych działów:

1. Adressen und Internetauftritte / Adresy i strony internetowe uniwersytetów i instytucji zajmujących się staro-germańską historią, biblioteki, archiwa, wydawnictwa i muzea zawiązane z tą tematyka. Baza zawiera adresy firm i indywidualnych pasjonatów, a także strony z informacjami o dofinansowaniu badań.
2. Bibliographische Recherche / Wyszukiwania bibliograficzne – baza bibliografii naukowych i spisów treści czasopism poświęconych średniowieczu.
3. Literatur im Internet / Literatura w Internecie – dostępna w Internecie staro-germańska literatura od VIII do XV wieku
4. Mediavistische Fachgebiete / Średniowieczna tematyka – baza tekstów naukowych dotyczących średniowiecznej literatury, historii, teologii, filozofii, muzyki i sztuki. Znajdują się tu także badania archeologiczne i z językoznawstwa historycznego.
5. Altermanistische Forschung / Badania staro-germanistyki – baza projektów badawczych, prac naukowych, materiałów konferencyjnych i dostępnych w Internecie procesów edukacyjnych dotyczących średniowiecza (np. czasopisma internetowe lub platformy eLearingowe). Umieszczono tu także katalog czcionek.
6. Datenbanken und Hilfsmittel / Bazy danych i narzędzia – baza słowników, encyklopedii i narzędzi przydanych w badaniach literatury średniowiecznej i dostępnych w Internecie. Można tu znaleźć linki do programów ułatwiających przetwarzanie tekstów średniowiecznych i obliczanie dat z rożnych kalendarzy.
7. Handschriften und Fruhe Drucken / Reprodukcje rękopisów – linki do zdigitalizowanych obiektów, całych kolekcji i bibliotek zawierających literaturę staro-germańską.
8. Auswahl fur Studium / Wybór do badań – to baza literatury akademickiej pomocnej w studiowaniu wiedzy historycznej z zakresu średniowiecza.
9. Mediaevum intern / Mediaevum – informacje o samym portalu, partnerach, statystykach itp.
10. Satura medievalis / Treści średniowieczne – inne treści dostępne w internecie dotyczące średniowiecza, w tym materiały audio i video.
    

Rekordy w bazach składają się z tytułu, który jednocześnie jest linkiem (najczęściej do strony zewnętrznej), krótkiego opisu (często zawierającego słowa kluczowe). Każdy rekord w lewej części posiada również podstawowe informacje takie jak: do kogo należą prawa autorskie, data aktualizacji i ocenę treści.

Nieco inaczej jest w bazie Altermanistik, gdzie znajdują się tematy planowanych i trwających projektów badawczych, przygotowywanych dysertacji naukowych, oczywiście dotyczących średniowiecza.

Kolejną ciekawą bazą jest Altgermanistische Freihandmagazin z czasopisami o tematyce średniowiecznej i udostępnionymi spisami treści kolejnych numerów. Na tej stronie umieszczono okno szybkiego wyszukiwania.Takie same okienko jest dostepne na stronie głównej nad stopką. W menu znajduje się odsyłacz do nieznacznie powiększonej wyszukiwarki, gdzie mamy możliwość ustawienia np. zachowania wielkości liter, sugestie, gdzie szukane słowo może się znajdować i czy np. interesuje nas tylko źródło pełno tekstowe.

Incunabula Dawn of Western Painting

Strona przygotowana w oparciu na publikację Hiroharu Orita Inkyunabura no Sekai (The World of Incunabula) (Tokio 2000).

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Składa się z czterech rozdziałów wprowadzających użytkownika w zagadnienie początków drukarstwa europejskiego. Pierwszy rozdział wyjaśnia pojęcie inkunabuł. Drugi omawia rodzaje czcionek. Trzeci rozdział wtajemnicza nas w technikę druku, ale również jak wykonywano papier. Czwarty rozdział poświęcony jest introligatorstwu i dekoracjom.

Inkunabuły znajdujące się w zakładce „Incunabula Collection” pochodzą z National Diet Library. Umieszczone materiały pochodzą z Niemiec, Włoch, Francji, mniejszych krajów, Anglii, Hiszpani i Portugalii.

Zakładka „”GfT Fonts” zawiera ok. 140 różnych krojów czcionek używanych przez oficyny typograficzne. Zasób oparto o zbiór faksymile różnych typów czcionek, publikowany od 1907 r. przez Gesellschaft für typenkunde des 15 Jahrhunderts. 33-tomowa kolekcja Veröffentlichungen der Gesellschaft für Typenkunde des 15. Jahrhunderts (GfT), obejmująca 2.460 tablic zebranych przez badaczy inkunabułów z różnych części Europy, ukazywała się ponad 30 lat. Tablice GfT zawierają prawie 1.900 zestawów czcionek używanych przez ok. 700 oficyn.

Inne przydatne informacje:

• Lista państw z zakładami typograficznymi, z których pochodzą typy czcionek.
• Pomocą służy słownik, w którym zamieszczono podstawowe terminy dotyczące budowy książki i drukarstwa.
• Tabela chronologiczna historii inkunabułów.

W poszerzeniu wiedzy pomóc może obszerna biblografia i linki do stron związanych z inkubanułami.

CERL Portal

Portal stworzony w ramach Consortium of European Research Libraries, którego celem jest poprawienie dostępu do europejskiego dziedzictwa publikacji drukowanych. Strona pozwala przeszukiwać rozproszone bazy danych rękopisów, wczesnych druków, materiałów fotograficznych i innych materiałów specjalistycznych.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Zasób konsorcjum składa się z:

1. The Heritage of the Printed Book Database (HPB) / Baza dziedzictwa książki drukowanej, wcześniej pod nazwą The Hand Press Book Database, czyli katalog książek wydrukowanych w Europie w epoce prasy ręcznej tj. od ok.1450 do ok. 1830. Dostęp do HPB jest płatny lub możliwy tylko z serwerów bibliotek i instytucji należących do CERL.
2. The CERL Portal
3. IThe CERL Thesaurus
4. Material Evidence in Incunabula (MEI) / materiał dowodowy, a raczej marginalia, zapiski, pieczęcie, ekslibrysy, traktowane jako cenna wskazówka do określenia pochodzenia, czy historii danego inkunabułu.
5. Provenance Information /wyszukiwanie proweniencji starodruków i próby określenia ich pochodzenia (można poprosić o pomoc)
6. Web resouces for History of the Book / zbiór przydanych odsyłaczy do materiałów związanych z historią książki.
   

W projekcie uczestniczy wiele bibliotek, nie tylko z Europy. Z polskich bibliotek włączyły się Biblioteki Uniwersyteckie w Warszawie i we Wrocławiiu.

Rozbudowana wyszukiwarka portalu CERL umożliwia znalezienie rękopisów i druków wykonanych do 1830 roku w rozproszonych w internecie bazach. Wyszukiwanie jest możliwe poprzez słowa, osobę, tytuł, temat, miejsce, znak i rok. Osoby i miejsca dodaje się w wielu proponowanych przez portal wariantach, dla lepszego wyniku. Wybrać można również konkretne miejsca w internecie i określić okres historyczny, który nas interesuje. Efektem jest lista znalezionych rekordów w poszczególnych bazach.

Portal wykorzystuje stworzony CERL Thesaurus, czyli bazę informacji o osobach i miejscach związanych z z procesem druku w epoce prasy ręcznej. Tezaurus może stać się bardzo przydatnym narzędziem w określeniu różnych wariantów nazwisk i miejsc wyadanoa jakie znajdujemy w materiałach drukowanych do lat 30 XIX w.

Bernstein – The Memory of Paper

Strona poświęcona historii papiernictwa. Powstała z inicjatywy Bernstein Consortium, którego celem jest stworzenie cyfrowej infrastruktury ułatwiającej dostęp do wiedzy o papierze i jego dziejach.

Za pomocą zakładki „Katalog” można przeszukać 19 baz (m.in. WILC, WIES, WZIS, WZMA) – łącznie ok. 160.000 rekordów dotyczących filigranów. Wyszukiwanie może być prowadzone poprzez określenie motywów filigranów lub za pomocą słów kluczowych. Po wyszukaniu pozycji w katalogu zakładka „Atlas” umożliwia tworzenie map na podstawie uzyskanych danych.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Wyszukiwanie jest możliwe poprzez wszędzie, numer referencyjny, wysokość, odległość między liniami łańcucha, depozyt, motyw, datę, miejsce. W wyszukiwaniu bardzo przydatny jest index.

Poprzez motywy możemy wyszukiwać filigrany w następujących kategoriach: figury antropomorficzne, fauna, fantastyczne stworzenia, flora, góry, obiekty, symbole, figury geometryczne, herby, znaki, litery, cyfry, znaki, inne.

Po wybraniu zakładki obiekty mamy kolejne podkategorie.

Zakładka „Bibliography” obejmuje ponad 31.000 rekordów opisów bibliograficznych publikacji, dotyczących aspektów technicznych, historycznych i handlowych związanych z produkcją i rozpowszechnieniem papieru.

Zakładka „Expertise” zawiera oprogramowanie do pobrania przydatne w obróbce zdjęć filigranów.

Zakładka „Kit” oferuje zbiór gotowych do użycia programów, bezpłatnych do użytku niekomercyjnego, które pozwalają użytkownikowi na stworzenie bazy danych filigranów odpowiadających standardom Bernstein.

KIV – Knihovnictvi a informacni veda

Portal stworzony w ramach Instytutu Bibliotekoznawstwa Czeskiej Biblioteki Narodowej dla bibliotekarzy, specjalistów informacji i bibliologów. W jednym interfejsie możemy wyszukiwać wiele baz danych, e-czasopism według porządku alfabetycznego i e-booków przez tytuł, numer ISBN, autora. Wyszukiwarka po bazach oferuje wykorzystanie jednego operatora. Możemy wyszukiwać konkretną bazę znając autora, tytuł, tematykę, rok lub numer ISSN lub ISBN. Materiały można także przeglądać według przygotowanych w portalu działów związanych z różnymi specjalizacjami informacji naukowej i bibliologii.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Strona powiązana jest z jeszcze jednym portalem bibliotecznym Informace pro knihovny zawierająca zbiór linków i materiałów dotyczących pracy bibliotek, a wśród nich:

• bazy z bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
• bazę stron z e-zasobami np. biblioteki cyfrowe
• dane o bibliotekach w Czechach
• adresy stowarzyszeń bibliotekarskich, konsorcji, itp.
• informacje prawne dot. bibliotek
• informacje o dofinansowaniu projektów bibliotek
• informacje o usługach bibliotecznych dla wydawców
• konkursach i nagrodach
• informacje o zawodzie i edukacji bibliotekarza
• informacje o Instytucie Bibliotekoznawstwa

Lista baz, to głównie tworzone przez Czeską Bibliotekę Narodową na systemie ExLibris. Wyszukiwanie w nich wygląda tak samo. Proste zamyka się właściwie to wyboru słowa lub frazy i języka czeskiego lub angielskiego. Wyszukiwanie rozszerzone właściwie pozwala tylko na określenie w których bazach chcemy wyszukiwać.

Przykładowymi interesującymi nas bazami są:

• NKC – Online Katalog Narodni Knihowny CR / katalog biblioteki narodowej
• CNB – Ceska narodni bibliogrfie / bibliografia narodowa
• KKL – Knihovna Knihovnicke Literatury / spis publikacji bibliologicznych
• STT – Databaze provotisku starych tisku a map 1450-1800 / katalog inkunabułów, starodruków i map z okresu 1450-1800
• KSL – Czesko-anglicky a anglycko-cesky slovnik knihovnickych / słownik terminow z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
  

b2i bibliotheks-, buch- und informationswiessenschafften

Portal skierowany jest do wszystkich zainteresowanych badaniami w zakresie książki, biblioteki i informacji naukowej. Ma na celu powiązanie i łączenie istniejących profesjonalnych zasobów w ramach jednego interfejsu wyszukiwawczego, zapewnienie właściwej informacji zawodowej w formie drukowanej i elektronicznej, rozwój i utrzymanie odpowiednich usług profesjonalnych (np. przewodników do zasobów internetowych, baz danych ekspertów, bibliografii, itp.). Portal b2i jest traktowany jako centralna lokalizacja zasobów z zakresu bibliotekoznawstwa i nauki o informacji.

• 

• 

• 

• 

• 

Wyszukiwarka baz z zakresu książki, biblioteki i informacji naukowej. Wyszukiwarka składa się z następujących kategorii: katalogi biblioteczne, bazy danych i bibliografie, czasopisma i artykuły, zasoby internetowe oraz źródłowych oraz danych.

Zakładka „bibliothekskatologe” zawiera odsyłacze do katalogów online Bayerrische Staatsbibliothec, Bibliothek des Gutenberg-Museums w Moguncji, St. Galler Zentrum für das Buch.

Zakładka ”Internetressourcen und elekt. Volltexte” oferuje dostęp do m.in. do KNB – Kompetenznetzwerk für Bibliotheken, stanowiącego rodzaj centrum kompetencyjnego z zakresu usług informacyjnych dla niemieckich bibliotek, INFODATA-eDepot – pełnotekstowej bazy danych dokumentów elektronicznych z zakresu informacji naukowej dostępnych bezpłatnie (ponad 3.300 publikacji) czy E-Lis – międzynarodowego repozytorium gromadzącego dokumenty z zakresu biblio- i informatologii, którego zasób zawiera obecnie ok. 11.800 pełnych tekstów.

Gateway Bayern.de

Multiwyszukiwarka stworzona w ramach stowarzyszenia ponad 150 różnych bawarskich bibliotek BibliotheksVerbund Bayern (BVB). Wyszukiwanie proste dostępne jest na stronie głównej, rozszerzone znajduje się w zakładce menu. Możemy wykorzystać kilka operatorów, szukać według wielu parametrów, określić przedział czasowy i konkretne bazy i katalogi.

• 

• 

• 

Baza BVB składa się z 5 katalogów:

• B3Kat / wspólny katalog BVB i innych bibliotek uczestniczących w projekcie, składa się z ponad 25 mln rekordów bibliograficznych w ponad 56 mln woluminach
• ZDB / baza tytułów czasopism z ich lokalizacją, zawiera ponad 1,6 mln tytułów we wszystkich językach od 1500 roku
• Aufsatzdatenbank / międzynarodowa i interdyscyplinarna bibliografia artykułów zamieszczonych w czasopismach naukowych, zawiera ponad 60 mln utworów z ponad 23,5 tys. czasopism głównie od roku 1993 do dziś
• VD16 / bibliografia retrospektywna, zawiera literaturę opublikowaną w krajach niemieckojęzycznych w XVI w.
• VD17 / bibliografia retrospektywna, zawiera literaturę opublikowaną w krajach niemeickojęzycznych w XVII w.

Efektem wyszukiwania jest lista rekordów, które możemy sortować chronologicznie i alfabetycznie, filtrować według: hasła, autora, kategorii, języka, roku, czy rodzaju dokumentu. Dodatkowo całą listę lub wybrane konkretne rekordy można zapisać, wysłać mailem, wydrukować.

Scrineum

Włoski portal założony jesienią 1999 r. przez grupę badaczy dyplomacji, paleografii, i kodykologii z kilku włoskich uniwersytetów. Strona ostatni raz aktualizowana w 2012 r.

Strona składa się z siedmiu zakładek: Prezentacja, Projekty, Biblioteka, Magazyn, E-book, inicjatywy, nowości.

• 

• 

Scriptorium – Buchproduktion im Mittelater

Strona Uniwersytetu w Heidelbergu poświęcona obecności książki w średniowieczu. Szczególny nacisk kładzie się na zagadnienia wytwarzania rękopisów, zaopatrzona w słowniczek przydatnych terminów.

• 

• 

The Centre for the History of the Book

Centrum powstało w 1995 roku na Uniwersytecie w Edynburgu, jako ośrodek zaawansowanych nadań nad wszystkimi aspektami kultury materialnej tekstu – jego produkcji, obiegu i odbioru or rękopisu do tekstu elektronicznego.

Inicjatorzy projektów badawczych i organizatorzy licznych konferencji i semianariów międzynarodowych z dziedziny historii książki.

History of the Book in Canada

Pomysł projektu pojawił sie już w 1993 roku, ale realizacja czekała do 2000 roku, kiedy otrzymano 2,3 mln dolarów dotacji. Głównym celem było stworzenie interndyscyplinarnego trzytomowego działa z historii książki w Kanadzie od początku do 1980 roku.

Teksty zostały stworzone i przetłumaczone w językach francuskim i angielskim. Równocześnie starano sie o rozwój zasobów elektronicznych w celu wsparcia prac nad drukami i tworzenia nowych narzędzi do analizy i badań porównawczych.

Dzieło składa się z 3 tomów:

• vol. 1 z 2004 roku, obejmujący okres do 1840 roku
• vol. 2 z 2005 roku, obejmujący okres od 1840 do 1918 roku
• vol. 3 z 2007 roku, obejmujący okres od 1918 do 1980 roku
  

Bibliopolis

Portal Bibliopolis jest wynikiem projektu Historia książki drukowanej w Holandii zainicjowanego i zrealizowanego przez Bibliotekę Królewską w latach 1998-2002.

Zostały tu zebrane różne systemy informatyczne: bazy danych działu Zbiorów Specjalnych w Koninklijke Bibliotheek, holenderskiefo departamentu Leiden University, Biblioteki Koninklijke Vereniging van het Boekenvak i osób prywatnych. Dla kazdego z działu (Książka drukowana, obrazy, osoby, badania, ksiązki, kolekcje, aukcje i słownika terminów, stworzono inną wersje wyszukiwaniu lub przeglądania zawartości.

Referat przygotowany na zajęcia Zabytki piśmiennictwa w zasobach cyfrowych prowadzone przez dr Wandę Ciszewską.
Przygotowane we współpracy z Martą Wzorek.

Źródła

1. Materiały dostarczone przez dr Wandę Ciszewską
2. Strony internetowe opisywane w niniejszym referacie:
   • Mediaevum.de
   • Incunabula Dawn of Western Painting
   • CERL Portal
   • Bernstein – The Memory of Paper
   • KIV – Knihovnictvi a informacni veda
   • Gateway Bayern.de
   • Scrineum
   • Scriptorium – Buchproduktion im Mittelater
   • History of the Book in Canada
   • The Centre for the History of the Book
   • Bibliopolis
   • b2i buch-, bibliotheks- und informationswiessenschafften